'Het is belangrijk dat een sociaal wijkteam openstaat voor iedereen in de wijk’, stelt Els Meijsen. ‘Dat betekent dat alle kwetsbare burgers er terecht kunnen. Maar we zien dat de teams sommige groepen niet bereiken, zoals mensen met een niet-westerse achtergrond en LHBTI’s. Dat blijkt ook uit onderzoek van het Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) naar wijkteams en diversiteit waarin wijkteams aangeven dat diversiteit-sensitiever werken de effectiviteit kan vergroten.

Geen onwil

Dat dit onvoldoende lukt, is zeker geen onwil. Zoals in het geval van een 15-jarige jongen met een niet-westerse achtergrond die vertelt dat hij homo is. De maatschappelijk werker zegt: ‘Dat is toch fantastisch. Daar heeft niemand hier moeite mee.’ Maar hij heeft er zelf wel moeite mee. En op school hoort hij alleen maar ‘vuile homo’ roepen.’

Ruimte bieden

Inclusie is een diepere vorm van democratie. 'Democratie wil niet alleen zeggen dat je een stem geeft aan de meerderheid, maar dat je ook ruimte biedt aan mensen die door omstandigheden in de marge zijn geduwd. Hoe je daarvoor zorgt, is een van de belangrijkste vraagstukken van deze tijd', stelt Halleh Ghorashi. Voor een sociaal wijkteam betekent dat volgens Ghorashi dat je aandacht besteedt aan de vraag hoe je ruimte kan creëren om iedereen aan het woord te laten. 'Nu zie je dat in een dialoog of een discussie de ruimte wordt ingenomen door mensen die al het meest worden gehoord. Je zal hen juist minder aandacht moeten geven zodat andere mensen de gelegenheid krijgen om hun verhaal te doen.’

'Besteedt aandacht aan de vraag hoe je ruimte kan creëren om iedereen aan het woord te laten'

Die ruimte voor kwetsbare groepen is er op dit moment onvoldoende. Meijsen zoekt de oorzaak hiervan deels in de ontstaansgeschiedenis. ‘Bij de opzet van de teams kregen medewerkers ineens met andere cliëntgroepen te maken. Medewerkers uit de jeugdzorg gingen bijvoorbeeld ineens werken met mensen met een psychiatrische problematiek. Daarnaast speelde dat de gemeenten het doelgroepenbeleid afschafte. Inmiddels zijn we erachter dat sommige groepen wel speciale aandacht nodig hebben en dat er aandacht moet zijn voor specifieke thematiek.’

Bewuste werkwijze

Wat de oorzaak ook is, Ghorashi en Meijsen zijn het erover eens dat de wijkteams beter moeten inspelen op de kwetsbare groepen, zodat ze echt inclusief kunnen werken. Dat vraagt een bewuste werkwijze. Meijsen: ‘Mensen hebben nu eenmaal vooral aandacht voor hetgeen ze kennen, voor gewone situaties. Op het moment dat zaken afwijken, vergt dit extra tijd en aandacht. Maar ook meer kennis. Bijvoorbeeld over de ziektebeelden bij mensen met een niet-westerse achtergrond of het proces dat een transgender doormaakt. Neem als medewerker van een wijkteam de tijd om achter de vraag te komen. Dat kost tijd, maar het levert ook veel op en uiteindelijk bespaart het ook tijd.’

Meijsen noemt het voorbeeld van een oudere Antilliaanse vrouw die met depressieve klachten bij een wijkteam komt. Ze gaat drie keer een traject in, maar een oplossing biedt het niet. Pas de vierde keer komt eruit dat ze op vrouwen valt. ‘Had je daar de eerste keer achter kunnen komen? Wellicht. Het vergt fingerspitzen-gevoel en een open houding. En je moet uitkijken met gewone standaardvragen als ‘Ben je getrouwd?’, want dan kunnen mensen dichtklappen. Dat geldt zeker voor oudere mensen en mensen met een biculturele achtergrond als homoseksualiteit voor hen een beladen onderwerp is.'

Geduld

Het klinkt vanzelfsprekend, maar dat is het volgens Ghorashi niet. ‘Onbewust bieden we meer ruimte aan zaken die we normaal vinden. Zaken die we niet vanzelfsprekend vinden, krijgen daarom als vanzelf minder aandacht. Daar moet je als sociaal wijkteam alert op zijn. Maak ruimte voor verhalen, vertraag en sta open voor het onbekende. Dat zal spanningen met zich meebrengen. Die spanningen moet je als sociaal wijkteam ook toelaten. Inclusie betekent namelijk ook dat je mensen aan het woord laat die een verhaal vertellen dat niet conform onze verwachtingen is. Dat vraagt geduld en juist dat geduld is moeilijk op te brengen. Maar inclusie vereist dat we deze verhalen de ruimte bieden.’

Ongewone verhalen

Meijsen heeft voldoende voorbeelden van deze ‘ongewone’ verhalen. Zoals het verhaal over het wijkteam dat een sportactiviteit opzette voor vrouwen met een niet-westerse achtergrond. Niemand kwam opdagen. Dat weet men aan de islamitische achtergrond van de vrouwen. Later bleek dat het tijdstip van de activiteit zodanig was gekozen dat de vrouwen niet konden komen omdat ze op dat moment hun kinderen weg moesten brengen.

Ruimte bieden en vertragen luistert nauw

Meijsen: ‘Niet iedereen is hetzelfde. Ieder mens is een uniek persoon. Niet alle homoseksuele jongeren en transgenders reageren op dezelfde manier, niet alle Antillianen denken hetzelfde. Zoek daarom naar de mens. En zoek naar de vraag achter de vraag. Ga onderwerpen niet uit de weg, maar ga er wel voorzichtig mee om. Bedenk welke woorden je wilt gebruiken. Vraag de cliënt hoe hij het erover wil hebben. Je kunt als wijkteam bovendien hulp aan zelforganisaties vragen, zoals het COC en migrantenorganisaties. Zij hebben ook ontmoetingsgroepen waar je cliënten naar kunt verwijzen.’

Dit artikel is een verkorte versie van het artikel dat in MOVISIES nr. 3 - oktober 2017 verschijnt. MOVISIES is ons relatieblad en verschijnt drie maal per jaar. Neem nu een gratis abonnement door u aan te melden.