Movisie ging hierover in gesprek met twee deskundige sociale professionals. Samen hebben zij zes stappen op een rij gezet die jou kunnen helpen bij de begeleiding van mensen met financiële problematiek.

Stap 1: Zorg dat je voldoende kennis hebt van financiën en financiële problematiek

Jora: ‘In Utrecht voorzien we met de gezamenlijke website www.budgetvaardig.nl in een gemeenschappelijke schuldenscholing voor alle sociaal professionals in de stad. Een van de dingen waar we mee willen beginnen is financiën ‘leuk’ maken en de angst wegnemen om deze op te pakken. Er is een basistraining financiën voor professionals van drie dagdelen (waarbij stress sensitief werken veel aandacht krijgt). In 2019 hebben 200 professionals de basistraining afgerond. Daarnaast is er een cursus voor vrijwilligers. Deze zou eigenlijk starten in april 2020, maar vanwege de coronacrisis kon dat niet doorgaan. We kijken naar manieren om budgetvaardig digitaal te kunnen aanbieden en hopen binnenkort weer van start te kunnen gaan met kleinere groepen.'

Stap 2: Vroeg-signalering en de vraag achter de vraag

Jora: ‘Vroegsignalering richt zich op mensen die zelf nog geen hulpvraag geformuleerd hebben, maar waar wel (in dit geval) financiële problematiek een risico vormt. In Utrecht spelen de buurtteams hierin een belangrijke rol. Deze teams werkten in eerste instantie vooral vraaggericht ofwel vanuit de hulpvraag van de cliënt. Onbedoeld gevolg daarvan was dat als er sprake is van financiële problematiek en de cliënt dit niet aangaf, dit onder de radar bleef. Er vindt nu een verschuiving plaats: er wordt een reëlere inschatting gemaakt van de zelfredzaamheid en eigen kracht van mensen. Het zoeken naar de vraag achter de vraag is daarbij belangrijk. Denk aan doorvragen als het gaat over financiën. Bijvoorbeeld: ‘lukt het je om rond te komen?’ we weten inmiddels dat mensen dit niet vervelend vinden. Soms ervaren cliënten het juist als een opluchting. Vraag altijd goed door. Houden ze geld over aan het eind van de maand? Zo nee, wat is voor hen dan het lastigste om te betalen? Heb daarnaast aandacht voor de sociaal-emotionele kant: verlies van werk is niet niks, erken dit. Zorg dat je goed inzicht krijgt in wat er speelt, dat helpt bij het bepalen van je vervolg-stappen.’

De ervaring leert dat mensen zich niet makkelijk zelf melden bij een loket. Er zijn allerlei signalen dat het aantal aanmeldingen bij diverse hulploketten meer dan je op basis van de corona-crisis mag verwachten achterblijft. Daarom is zeker nu het pro-actief benaderen van groepen waarvan je weet dat ze extra kwetsbaar zijn belangrijk.  

‘Het is daarnaast zinvol om altijd pro-actief een voorzieningencheck aan te bieden aan mensen. Ontvangen ze alle voorzieningen waar ze recht op hebben? Komt iemand in aanmerking voor extra steun vanuit de overheid gezien de coronacrisis? Je kunt dit ook in een wijk aanbieden door bijvoorbeeld een spreekuur te organiseren hierover. Maak de drempel hiervan zo laag mogelijk en werk outreachend. Ga bijvoorbeeld met ervaringsdeskundigen op pad in de wijk om zo gesprekken aan te knopen met mensen. Maar het is ook belangrijk om afspraken te maken met woningbouwverenigingen en andere algemene voorzieningen om huisuitzettingen te voorkomen. Zie bijvoorbeeld Vroeg Eropaf! Zo voorkom je dat financiële problematiek uit de hand loopt en ben je er vroeg bij.’

Jora: ‘Onder bepaalde groepen schuldenaren bevinden zich relatief veel laaggeletterden of mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB). Een cliënt kan wel zeggen ‘ik heb de woningbouwvereniging gebeld en het is geregeld’, maar vraag altijd hierop door! Wat heb je precies gedaan, wat was het antwoord? Vaak kom je er dan achter dat ze het eigenlijk niet snappen. Dan kun je alsnog ingrijpen om erger te voorkomen.’

Stap 3: Straal ‘professionele rust’ uit

Ricco: ‘Mensen met (financiële) problemen kampen elke dag met stress. Daar komt in deze coronaperiode ook nog de stress van thuisonderwijs, angst voor ziektekosten en/of niet op bezoek kunnen bij je zieke ouders bij. Daarom is het belangrijk dat je als professional rust creëert en uitstraalt. Als jij rust uitstraalt en kennis van zaken hebt, krijgt de cliënt ruimte om na te denken en aan zijn problemen te werken. Richt je op dat wat stress wegneemt bij de cliënt. Vaak is dat het stabiliseren van financiën, door het inkomen te verhogen, bijvoorbeeld met toeslagen en/of te besparen op uitgaven. Denk aan besparen op boodschappen of een goedkoper Internet abonnement. Besef ook: de zelfredzaamheid van mensen in schaarste is beperkt. Dit vraagt om pro-actief handelen. Grijp in waar nodig, maar respecteer de eigen regie. Blijf naast de cliënt staan, neem zijn probleem niet over. Werk vanuit je mens-zijn en niet vanuit hiërarchie. De onlangs in Nederland ingevoerde aanpak Mobility Mentoring vormt een mooi voorbeeld hiervan.'

Ricco: ‘Leerzame oefening: wissel eens van perspectief en ervaar zelf hoe het is om een gesprek te voeren onder stress. Je zult zien dat spanning de mate waarin je kunt nadenken beïnvloedt. Cliënten bevinden zich permanent in deze situatie. Heel belangrijk om deze ervaring mee te nemen in je omgang met kwetsbare mensen.’

Stap 4: Stabiliseren van financiën

Ricco: ‘Binnen een maand zou iemand eigenlijk financieel stabiel moeten zijn. Kennis die nodig is om mensen financieel stabiel te krijgen moet je als werker in kunnen zetten. Idealiter heb je die kennis zelf, anders haal je die bij collega’s, bijvoorbeeld bij vrijwilligers, schuldhulpverleners en sociaal raadslieden. Door samen te werken leer je elkaars vak steeds meer kennen en waarderen!’

Voor sociaal professionals kan het soms lastig zijn om te beoordelen welke schulden wel en niet problematisch zijn. Het is ingewikkeld om te zien of een beslag klopt, om te bepalen welke tijdelijke betalingsregelingen handig zijn en welke niet, of hoe je moet reageren als er bank- of boedelbeslag gelegd wordt. Weet je het niet, zoek dan de samenwerking met specialisten, zoals sociaal raadslieden of schuldhulpverleners, op.

Jora: ‘Probeer mensen ook te helpen met financieel beheer. Wij denken bij sparen vaak aan grote bedragen. Maar je kunt ook per maand €5,00 sparen. Dat zorgt dat mensen iets meer zekerheid hebben als er sprake is van onvoorziene uitgaven. Daardoor ervaren zij meer grip.’

Stap 5: Aan de slag met de toekomst

Ricco: ‘Zijn de financiën stabiel? Ga dan aan de slag met de toekomst. Wat zijn de toekomstwensen van de cliënt? Wat zou hij of zij graag willen? Wat is voor hem of haar een gelukkig leven? Bespreek samen met de cliënt de samenhang van financiële problemen met andere problematiek. Op welke knop moet de cliënt als eerste drukken om zijn toekomstwensen te realiseren? Zo werk je aan empowerment en een betere en stabiele toekomst.’

Stap 6: Laat niet los als het stabiel lijkt

Jora: ‘Schulden zijn ingewikkeld maar armoede is nog ingewikkelder. Hoe werk je structureel aan empowerment? Besef dat mensen in armoede en met schulden lotgenoten nodig hebben waarin zij kunnen delen hoe het is te leven met schaamte en chronische stress. Besef dat echt werken aan een positieve toekomst een langdurig traject is. Wees hierin eigenwijs, zoek ruimte binnen de regels op en doe wat nodig is!’

Ricco: ‘Structureel herstel begint in mijn ogen met rust creëren en van daaruit samen kijken naar de toekomst. Niet alleen sociaal professionals in wijkteams hebben hierin een taak. Gemeenten, schuldeisers, familie, omgeving, iedereen kan vanuit zijn of haar rol rust creëren voor mensen met schulden. Mooie oproep om over na te denken: Hoe kan ik mijn werkprocessen zo inrichten dat ik bijdraag aan rust bij de cliënt?’

* Een op de vijf Nederlanders verdiende in maart minder dan normaal als gevolg van de coronacrisis zegt het Nibud gebaseerd op een steekproef onder 1.050 Nederlanders van achttien jaar en ouder. 

** Lage inkomens lijden het meest onder de coronacrisis blijkt uit onderzoek van economen van Tilburg University, de Universiteit van Bonn en IZA, zij analyseerden gegevens van 5500 respondenten.