Meer kennis over de vier opgaven voor het sociaal werk
In 2024 start het Stimuleringsprogramma Sociaal Werk bij ZonMw. Deze mijlpaal voor de sociale sector is het resultaat van de Kennis- en Onderzoeksagenda Sociaal Werk, die geschreven werd na een brede verkenning van praktijkvragen onder sociaal werkers. In opdracht van ZonMw schreef Movisie vier kennissyntheses over de grote opgaven voor het sociaal werk: de sociale samenhang versterken, inclusie bevorderen, het gewone leven centraal stellen en de stem van de burger door laten klinken. Mariël van Pelt en Sonja van Rooijen vertellen hier meer over.
Waarom is juist voor deze vier opgaven gekozen?
Mariël van Pelt: ‘Deze vier staan centraal omdat ze door allerlei partijen in het sociaal werk gezien worden als dé opgaven van dit moment waar het sociaal werk een rol in speelt en aan kan bijdragen vanwege de kern van het beroep. En die kern hebben we omschreven in de Kennis- en Onderzoeksagenda Sociaal Werk als nabij zijn, verbindend werken en versterkend werken. Bovendien bleek uit een enquête onder sociaal werkers dat zij rondom deze opgaven praktijkvragen hebben, vragen over hoe te handelen. Tot slot zijn dit opgaven die voor alle sociaal werkers van belang zijn, ongeacht je functie of werkveld.’
'Sociaal werkers hebben de opdracht om te werken aan het sociaal functioneren van de inwoners én de kwaliteit van de samenleving.'
Waarom is juist de inbreng van het sociaal werk hierbij noodzakelijk?
Mariël van Pelt: ‘In essentie zijn dit opgaven die samenhangen met het sociaal functioneren van mensen. Hoe mensen mee kunnen doen aan sociale relaties en de samenleving die past bij hun behoeften, talenten én beperkingen. En dat vraagt zowel iets van het ondersteunen en activeren van mensen als van het inbedden van mensen door en in hun omgeving, zoals voormalig hoogleraar Hans van Ewijk dat zo mooi formuleerde in Grondslagen van het maatschappelijk werk. Sociaal werkers hebben de opdracht - zo is het ook beschreven in de internationale definitie van het sociaal werk - om te werken aan dat sociaal functioneren van de inwoner(s) én de kwaliteit van de samenleving.’
Hoe zijn de kennissynthesen tot stand gekomen en wat vind je terug in de rapportages?
Sonja van Rooijen: ‘Voor alle ‘pijlers’ (de vier grote opgaven) zijn we gestart met een expertbijeenkomst bij Movisie. Telkens namen ongeveer 10 mensen deel, wetenschappers vanuit landelijke kennisinstituten of verbonden aan hogescholen en universiteiten, lectoren, praktijkwerkers uit het sociaal domein en een aantal ervaringsdeskundigen, uiteraard allemaal met relevante kennis over de vier opgaven. We hebben de experts gevraagd om de kennishiaten en de kennisvragen te verbijzonderen, te expliciteren en te prioriteren. Zo werd de keuze gemaakt om het thema sociale samenhang toe te spitsen en vooral te focussen op polarisatie en radicalisering. Na de expertsessies gingen de onderzoekers van Movisie (telkens een duo per pijler) aan de slag met een literatuuronderzoek. De opgehaalde kennis werd samengevat en beschreven in de rapportages over de kennissynthesen en samengevat in het reflectieverslag. De conceptrapportages zijn nog een keer voor feedback voorgelegd aan de experts.’
Een van de rapportages gaat over het door laten klinken van de stem van de burger. Wat viel je op?
Sonja van Rooijen: ‘Dat er over dit thema best al veel geschreven is, maar dan meer in de zin van of dit een opdracht is voor het sociaal werk, of juist over het belang voor sociaal werkers om hieraan te werken. Je zou kunnen zeggen over het waarom en wat. Maar er is weinig onderzoek in de praktijk gedaan naar het hoe - zowel als het gaat om burgerinitiatieven, hun duurzaamheid, de samenwerking met professionals, en de resultaten van hun inspanningen op de lange(re) termijn. Maar ook hoe je als sociaal werker de stem van de burger kunt versterken, wat daarin bevordert en belemmert, hoe dat eruit ziet in verschillende contexten: dat zijn vragen die nog veel meer onderzocht moeten worden.’
Hoe komt het dat hier voornamelijk theoretische kennis over is?
Mariël van Pelt: ‘Er is nog te weinig onderzoek gedaan in en naar sociaal werk-praktijken. De onderzoeken die er wel zijn, zijn vaak kleinschalig en op één context gericht. En de kennis die al die kleinschalige onderzoeken opleveren is te weinig gesystematiseerd. Er liggen dus nog veel kansen en uitdagingen. En het is echt heel goed dat het stimuleringsprogramma hier een begin mee maakt.’
Wordt bij sociaal werk-onderzoek al evenredig gebruik gemaakt van wetenschappelijke kennis, praktijkkennis én ervaringskennis?
Sonja van Rooijen: ‘Hier kunnen we heel kort over zijn. Nee, dat gebeurt nog te weinig. Maar het besef dat dit nodig is, wordt wel steeds breder ondersteund. Dat vraagt ook om het type onderzoek waarin ruimte is voor die drie kennisbronnen en dat bijvoorbeeld ervaringsdeskundigen en inwoners actief betrokken worden. Denk aan participatief actieonderzoek en methoden waarmee zij op een voor hen werkbare en prettige manier kennis kunnen inbrengen.’
'Een solide kennisbasis van het sociaal werk ontbreekt nog.'
Waren er verrassingen in de rapportages en zo ja, welke?
Mariël van Pelt: ‘Voor een groot deel was het wel een bevestiging van wat we al vermoedden en wat ook de directe aanleiding was voor dit stimuleringsprogramma: dat een solide kennisbasis van het sociaal werk nog ontbreekt. Tegelijkertijd was ik ook verrast door wat er wel al aan kennis boven tafel is gehaald, zeker bij het thema polarisatie. Maar daarbij is weer te weinig duidelijk wat die kennis betekent voor sociaal werkers en hun dagelijks handelen.’
Het stimuleringsprogramma van ZonMw
De kennissyntheses werden geschreven in opdracht van onderzoeksfinancier ZonMw. Clusterhoofd Martijn da Costa is blij met het eindresultaat. ‘De kennissyntheses vormen belangrijke input voor een beoogd nieuw stimuleringsprogramma over sociaal werk, dat ZonMw op verzoek van het ministerie van VWS voorbereidt. Daarin wordt kennis ontwikkeld die sociaal werkers gaat ondersteunen bij hun steeds complexer wordende werk. De door Movisie geschreven rapporten laten duidelijk zien op welke thema’s het meest behoefte is aan kennisuitbreiding en welk type onderzoek nodig is om aan die behoeften te voldoen. De syntheses zijn wat mij betreft vier mooie parels die nog meer gaan schitteren door het beoogde programma en door de nauwe betrokkenheid van en interactie met het sociaal werk.’
Het Stimuleringsprogramma Sociaal Werk is op dit moment in voorbereiding. De verwachting is dat het programma begin 2024 officieel van start gaat.
Lees de vier kennissyntheses en het reflectieverslag:
