Hoe versterken we de sociale cohesie?

Drie directeuren schuiven aan bij het gesprek. Ze vertegenwoordigen drie verschillende ministeries die een leidende rol hebben gespeeld bij een – in ambtelijk jargon - interdepartementale notitie over sociale cohesie. Het is een veelomvattende analyse van actuele ontwikkelingen die de sociale cohesie in de samenleving beïnvloeden. De onderwerpen vormen een breed palet. Zo komen maatschappelijke ontwikkelingen als burgers die zich in hun eigen bubbel terugtrekken en de trend dat een toenemend aantal burgers minder vertrouwen heeft in de rechtsstaat en zijn onvrede over de politieke elite op diverse manieren etaleert.

Sociale cohesie

De notitie bevat dus een breed spectrum aan sub-onderwerpen. Niet verwonderlijk dat er verbindingen te leggen zijn met tien ministeries. Roscam Abbing: ‘Of je het nu labelt als sociale cohesie of negatief als maatschappelijk onbehagen, er is veel belangstelling bij de ministeries om met dit thema aan de gang te gaan.’ Daarbij kunnen per ministerie de aanknopingspunten verschillen. Roscam Abbing: ‘Rond het thema integratie zijn er bijvoorbeeld de spanningen in de Turkse gemeenschap of islamofobie. Vanuit het perspectief van Buitenlandse Zaken gaat het om het onderwerp onvrede over de referenda over de Oekraïne en de EU.’

Bagchus: ‘Voor Binnenlandse Zaken gaat het vooral over de rol van bestuurders bij vraagstukken die met sociale cohesie te maken hebben. Denk aan verkiezingen en de betrokkenheid van kiezers, de participatie van groepen. En aan bestuurders, burgemeesters in dit geval, die in hun stad worden geconfronteerd met scheuren in de samenleving. Hoe leggen we de verbindingen weer? Heres: ‘Justitie en Veiligheid heeft een strategische verkenning gedaan. Wat zijn de maatschappelijke ontwikkelingen? We hebben met tal van partijen gesproken, wetenschappers, lokaal bestuur, professionals in de publieke sector. Daarbij merken we dat deze sociale problematiek in allerlei verschijningsvormen terugkomt. We zien dat sociale cohesie de basis is onder de rechtsstaat en een veilige en veerkrachtige samenleving.'

Verkokering

Hoe gaat het nu verder? In een van de slotalinea’s van het document wordt opgeroepen tot verdiepingssessies met lokaal bestuur en vertegenwoordigers vanuit de samenleving zelf, zoals het bedrijfsleven, aanbieders van sociale media, scholen, sportverenigingen, ouders, rechtse opiniemakers, burgers die zich verzetten tegen de komst van asielzoekers

centra. Om vandaaruit verder tot beleid te kunnen komen. Heres: ‘Het gaat er nu niet om dit document te vervolmaken.. Het gaat er nu om de oplossingen voor het vraagstuk te verbinden met de professionele praktijk. Voor veel problemen rond sociale cohesie kun je niet een algemene, generalistische oplossing verzinnen. De vraag is: hoe maak je het beste gebruik van kennis over specifieke situaties? Een voorbeeld daarvan is dat we gesprekken hebben gehouden met politieagenten en gevangenis imams. Daaruit vallen veel bruikbare inzichten te destilleren voor beleid.’

Schilderswijk

Een nieuwe manier van werken door ambtenaren is een vereiste, stellen de drie eensgezind. Een van de ideeën die bij het ministerie van SZW opkwam, was om ambtenaren te laten ‘canvassen’: van deur tot deur aanbellen bij burgers. Roscam Abbing: ‘Als politieke partijen dat nu al doen rond verkiezingen, waarom zouden wij dat als ambtenaren niet kunnen doen? Natuurlijk, het is best spannend om in de Schilderwijk bij mensen aan te bellen om te vragen wat ze ergens van vinden. Dat is ver buiten je comfortzone. Maar het levert veel op. En bovendien: het is heel gevaarlijk om te denken dat wij het hier in onze torens in Den Haag wel gaan zitten verzinnen.’

Heres: ‘Het gaat om het versterken van het strategisch vermogen. Wij schrijven geen masterplan, we proberen onze beleidsmakers en professionals te equiperen om de goede dingen te doen.’ Heres geeft een concreet voorbeeld: mensen in een kwetsbare positie worden gekoppeld aan een ambtenaar voor co-coaching. ‘Wij helpen bijvoorbeeld mensen met schulden, vluchtelingen en ex-gedetineerden om hun weg te vinden in de samenleving. Tegelijk laten zij ons begrijpen waar ze in het dagelijks leven tegenaan lopen.’

Wet typen

Roscam Abbing benadrukt de nieuwe politieke werkelijkheid waarin ambtenaren opereren. Hij schetst hoe het niet meer werkt. ‘Het idee dat de politiek een maatschappelijk probleem signaleert, waarna wij vervolgens in onze toren een wet typen en daarmee klaar, dat is verleden tijd aan het worden. Er is veel meer contact met maatschappelijke groeperingen, met cliëntenraden. We laten ons meer informeren door werkbezoeken, we gaan meer naar buiten. Dat is een deel van de oplossing. Bagchus vult aan: ‘We hebben vanuit de ministerie van SZW en BZK een sessie gehad met burgemeesters over de problemen waarmee zij worstelen rond de ondermijning van de sociale cohesie. We stellen daarbij vooral de vraag: hoe kunnen wij vanuit het ministerie jullie helpen bij de oplossing? In zo’n setting kom je echt wel tot de kern van het vraagstuk. Een voorbeeld van facilitering door het ministerie is om het opleidings- en trainingsaanbod voor burgemeesters te vergroten. Daarin wordt bijvoorbeeld ingegaan op: hoe ga je om met polarisatie in jouw gemeente, hoe de-escaleer je?’