Gezond door vrijwilligerswerk

Met enige regelmaat duiken berichten op in de pers: mensen die een bijdrage aan de samenleving leveren, bijvoorbeeld omdat zij zich als vrijwilliger inzetten, zijn gemiddeld gezonder en blijven dat ook langer dan zij die geen vrijwilligerswerk doen. Verschillende wetenschappelijke onderzoeken onderschrijven dit.

Mensen die vrijwilligerswerk doen, zijn volgens een onderzoek van de Universiteit van Gent gezonder dan mensen die zich niet als vrijwilliger voor anderen inzetten. Volgens dit Vlaams onderzoek verhoogt vrijwilligerswerk de fysieke en psychische activiteit. Dit beschermt mensen tegen functionele achteruitgang en dementie op latere leeftijd.

Dit laat ook onderzoek uit Zweden zien: vijf jaar lang volgden onderzoekers Zweedse burgers die in 2010 met pensioen waren gegaan. De ouderen die regelmatig vrijwilligerswerk deden, hadden na vijf jaar opmerkelijk minder concentratieproblemen, konden helderder denken en hadden minder moeite met herinneringen dan de gepensioneerde werknemers die zelden of nooit vrijwilligerswerk deden.

Weerstand tegen stress en virussen

Het onderzoek van de Universiteit van Gent laat verder nog zien dat vrijwilligerswerk onder andere het zelfvertrouwen vergroot en de kwaliteit en kwantiteit van iemands sociaal netwerk verbetert. Tenslotte blijkt uit neurologisch onderzoek dat door het helpen van anderen de hormonen oxytocine en progesteron vrijkomen, die helpen om weerstand te bieden tegen stress en virussen.

Dan nog een Nederlands voorbeeld. TNS Nipo heeft, in opdracht van Coalitie Erbij, onderzoek gedaan naar de relatie tussen vrijwilligerswerk en eenzaamheid. De gevoelens van eenzaamheid van eenzame vrijwilligers blijken af te nemen door het uitvoeren van vrijwilligerswerk en zorgen daardoor voor een betere gezondheid (TNS Nipo, 2013, zie ook Wat werkt dossier Sociaal en gezond).

Bovengenoemde en andere voorbeelden van onderzoek naar de relatie tussen vrijwilligerswerk en gezondheid vindt u in hoofdstuk 5 van de Movisie publicatie Wat werkt bij Sociaal en Gezond.

Causaal verband niet altijd even duidelijk

Het nadeel van dit soort onderzoeken is dat er vaak een statistische correlatie wordt gevonden, die niet perse hoeft te duiden op een causaal verband. Zo hebben de vrijwilligers uit het Vlaams onderzoek statistisch gesproken een gemiddeld betere gezondheid. Maar zij hebben statistisch ook een gemiddeld hoger inkomen. De onderzoekers onderkennen dan ook dat de verklaring voor het positieve resultaat voor een gedeelte zou kunnen liggen in die hogere inkomens en de daarbij horende betere algehele gezondheid. Zij noemen hun artikel daarom ook Volunteering, income and health.

Omgekeerde bewijslast

We kunnen dan geen 100% causaal verband leggen tussen vrijwilligerswerk en een betere gezondheid, wel kunnen we wat betreft het effect van vrijwilligerswerk ook een soort omgekeerde bewijslast toepassen. Wat gebeurt er wanneer mensen stoppen met hun vrijwilligerswerk? In het onderzoek Welfare impacts of participation geven de stoppers aan dat hun ervaren gezondheid significant afneemt.

Vrijwillige inzet is dus geen tovermiddel om individuele gezondheidsproblemen op te lossen. Wel komt uit bovenstaande onderzoeken naar voren dat het doen van vrijwilligerswerk waardevolle elementen bevat die zeker niet ongunstig zijn voor je gezondheid. En om op het voorbeeld van dementie terug te komen: we weten uit ander onderzoek dat een actief brein dementie tegengaat. Een actieve bijdrage leveren aan de maatschappij is een manier om dat brein actief te houden. Maar je kunt bij wijze van spreken ook je brein activeren door te gaan kruiswoordpuzzelen.

Gezondheid van medeburgers

En toch durven we te stellen dat een actieve bijdrage leveren aan de maatschappij een meerwaarde heeft boven het oplossen van kruiswoordpuzzels. Actieve burgers kunnen namelijk ook een belangrijke bijdrage leveren aan de gezondheid van hun medeburgers. Preventie is een werkveld waarin veel vrijwilligers ingezet worden, er zijn bijvoorbeeld maatjes voor eenzame mensen en vrijwilligers die ouderen tot meer bewegen verleiden. Projecten die zorgkosten en de inzet van dure specialisten voorkomen. Een toenemend aantal zorgverzekeraars en overheden erkent dit ook en steunt daarom projecten waarin vrijwilligers preventieve taken uitvoeren.

Afbouwen professionele hulp

Het inzetten van vrijwilligers naast en samen met professionals leidt er ook toe dat deze professionele hulp effectiever kan worden ingezet. Uit een evaluatie van het Humanitas project Wel Thuis, waarin vrijwilligers kwetsbare gezinnen begeleiden, kwam naar voren dat het welbevinden en zelfvertrouwen van de ouders verbeterde en dat zij meer initiatieven ondernamen. Zo werden eerste stappen gezet op weg naar zelfredzaamheid, eigen kracht en een grotere maatschappelijke participatie. En niet onbelangrijk: in een kwart van de gezinnen kon de professionele hulp eerder worden afgebouwd.

Daarnaast  helpen vrijwilligers bij het versterken, veranderen of uitbreiden van het sociale netwerk van kwetsbare burgers. Zij ondersteunen mantelzorgers door respijtzorg te bieden. Zij zorgen voor plaatsen waar mensen zinvol hun dag kunnen besteden. De voorbeelden zijn legio.

Kortom: de conclusie lijkt onontkoombaar: een actieve bijdrage aan de maatschappij is zowel goed voor je eigen gezondheid als die van een ander.